Problematykę odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej k.r.o.), zwłaszcza zaś art. 30 i art. 41 tego Kodeksu.

W niniejszym opracowaniu omówiona zostanie odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Zgodnie z art. 30 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Jednakże, zgodnie z § 2 cyt. art. z ważnych powodów Sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. I wreszcie, zgodnie z § 3 tego przepisu względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Przywołany wyżej przepis kreuje solidarną odpowiedzialność małżonków.

Użycie przez ustawodawcę w k.r.o. słów "zobowiązania zaciągnięte" nie jest przypadkowe, albowiem zasada solidarności małżonków dotyczy jedynie zobowiązań, których źródłem jest czynność prawna. Może być to zatem umowa sprzedaży, zamiany, najmu, dzierżawy, zlecenia, o dzieło etc. W konsekwencji art. 30 k.r.o. nie znajduje w ogóle zastosowania, jeżeli źródłem powstania zobowiązania jest czyn niedozwolony jednego z małżonków np. szkoda powstała w związku z popełnieniem przestępstwa, szkoda wynikła z wypadku komunikacyjnego etc, jak i bezpodstawne wzbogacenie.

Zaprezentowany przez Kancelarię Adwokacką pogląd znajduje pełne potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 stycznia 1998 r., IACa 1004/97, gdzie Sąd ten orzekł jeżeli odpowiedzialność pozwanego wynika nie z umowy, lecz z czynu niedozwolonego, to w tej sytuacji nie ma zastosowania art. 30 k.r.o. Chodzi w nim bowiem wyłącznie o zobowiązania zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, a nie o zobowiązania, których źródłem jest czyn niedozwolony.

Zwykłe potrzeby rodziny obejmują zarówno potrzeby wspólne, np. opłaty związane z korzystaniem z mieszkania, jak i indywidualne potrzeby każdego z członków rodziny, np. zakup odzieży (vide: J.St. Piątowski (w:) System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, s. 281; E. Skowrońska-Bocian, Rozliczenia majątkowe..., 2005, s. 95).

Trafnie przyjmuje się w praktyce, że zwykłe potrzeby rodziny to normalne, codzienne potrzeby rodziny, wymagające bezwzględnie zaspokojenia bez potrzeby podejmowania przez małżonków specjalnych decyzji. Należą do nich w szczególności bieżące wydatki związane z zapewnieniem rodzinie mieszkania, takie jak: zapłata czynszu, opłata za światło, gaz, bieżące wydatki na artykuły żywnościowe w ilościach i rodzajach, w jakich w danej rodzinie jest to przyjęte oraz bieżące drobne wydatki na odzież. Natomiast pojęcie zwykłych potrzeb rodziny przekracza większe zakupy odzieży, np. garnituru, a także wydatki o charakterze trwałym, np. na zakup mebli, telewizora czy lodówki (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1966 r., I CR 544/66).

W judykaturze przyjmuje się także, że art. 30 k.r.o. znajduje zastosowanie do dopłat związanych z korzystaniem z zajmowanego przez małżonków mieszkania. W wyroku z dnia 21 września 1977 r., I CR 277/77, Sąd Najwyższy stwierdził, że za należności czynszowe spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, zgodnie z art. 30 k.r.o., są solidarnie odpowiedzialni oboje małżonkowie. W uchwale z dnia 11 października 1995 r., III CZP 137/95 Sąd Najwyższy orzekł, że: zniesienie przez Sąd wspólności spółdzielczego prawa do lokalu pozostaje bez wpływu na określoną w art. 30 k.r.o. odpowiedzialność solidarną obojga małżonków za zapłatę opłat związanych z używaniem spółdzielczego lokalu mieszkalnego.

Artykuł 30 k.r.o. jest normą bezwzględnie obowiązującą, albowiem małżonkowie nie mogą w drodze umowy solidarnej odpowiedzialności ograniczyć ani wyłączyć.

Odpowiedzialność solidarna małżonków oznacza, że odpowiadają oni wszystkimi składnikami majątkowymi, bez względu na to, czy składnik ten wchodzi do majątku wspólnego, czy osobistego każdego z małżonków. W powszechnym ustroju wspólności ustawowej wierzyciel może zatem żądać zaspokojenia w całości lub części z majątku wspólnego małżonków, jak i z majątku osobistego każdego z nich

Zgodnie z art. 30 § 2 k.r.o. z ważnych powodów Sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.

Jak słusznie przyjmuje się w praktyce, owy ważny powód może stanowić w szczególności lekkomyślność, rozrzutność lub nieudolność małżonka wykazywana przez niego przy zaciąganiu powyższych zobowiązań, przy czym decydujące znaczenie mają obiektywne skutki działania małżonka, a nie to, jaki kierował nim zamiar (vide: J.St. Piątowski (w:) System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, s. 284; podobnie np. J. Winiarz (w:) J. Pietrzykowski (red.), Kodeks, 1993, s. 168 oraz J. Ignatowicz (w:) J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, 2005, s. 113). Ważnym powodem uzasadniającym wyłączenie solidarnej odpowiedzialności małżonków może być ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków bądź ich separacja faktyczna (tak np. J. Winiarz (w:) J. Pietrzykowski (red.), Kodeks, 1993, s. 169; M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2006, s. 145).

Kancelaria Adwokacka podkreśla jednak, co często jest niedostrzegana w praktyce, że Sąd władny jest na podstawie art. 30 §2 k.r.o. wyłączyć solidarną odpowiedzialność wyłącznie do określonej kategorii zobowiązań zaciągniętych przez jednego z małżonków w sprawach wynikających z zwykłych potrzeb rodziny. Z pewnością zaś Sąd może wyłączyć omawianą odpowiedzialność, jeżeli zobowiązanie zostało zaciągnięte przez jednego z małżonków w celu zaspokojenia jego potrzeb.

Postanowienie Sądu wyłączające solidarną odpowiedzialność wywołuje skutki jedynie na przyszłość i ma charakter konstytutywny, albowiem wydanie tego postanowienia przez Sąd kreuje zupełnie nowy stan prawny pomiędzy małżonkami.

Konkludując, zasadą jest, że małżonkowie odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny. Owa zasada może zostać wyłączona jedynie przez Sąd i tylko z ważnych powodów. Wykazanie zaś ważnego powodu obciąża tego z małżonków, który domaga się wyłączenia solidarnej odpowiedzialności (vide: art. 6 Kodeksu cywilnego).

Zespół Kancelarii Adwokackiej