W artykule Kancelarii Adwokackiej z dnia 02 marca 2013 roku mowa była o odpowiedzialności solidarnej małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich, w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny.

Niniejszy artykuł, w przeciwieństwie do poprzedniego, dotyczy natomiast zasad odpowiedzialności obojga małżonków za każde inne zobowiązania, które zaciągnął jeden z nich.

Zgodnie z art. 41 §1 k.r.o.jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Jednakże, zgodnie z §2 cyt. art.jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o., a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. I wreszcie, zgodnie z §3 tego przepisujeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o.

Omawiany przepis, w odróżnieniu od art. 30 k.r.o., reguluje zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania cywilnoprawne w ogólności. Oznacza to, że źródłem zobowiązania za które mogą ponosić odpowiedzialność małżonkowie jest nie tylko czynność prawna (jak w przypadku art. 30 k.r.o.), lecz także czyn niedozwolony lub bezpodstawne wzbogacenie. W szczególności chodzi tutaj o odpowiedzialność za zapłatę sumy pieniężnej zasądzonej przez Sąd karny na żądanie pokrzywdzonego przestępstwem.

Przepisy art. 41 k.r.o. (podobnie jak art. 30 k.r.o.) mają charakter bezwzględnie obowiązujący w tym sensie, że małżonkowie nie mogą w zawartej między sobą umowie ustalić odmiennych od przewidzianych w tym unormowaniu zasad odpowiedzialności majątkiem wspólnym

Reguła opisana w art. 41 § 1 k.r.o. znajduje zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka. Podobnie, jak w przypadku art. 30 k.r.o., należy wskazać, że mogą być to jedynie takie zobowiązania małżonka, które wynikają z czynności prawnej. Przesądza o tym użyty w art. 41 § 1 k.r.o.zwrot "małżonek zaciągnął zobowiązanie".

Kancelaria Adwokacka podkreśla jednak, że nawet udzielenie przez małżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka nie powoduje, że ów małżonek wyrażający zgodę staje się także dłużnikiem. W praktyce często przyjmuje się niedopuszczalne uproszczenie, że udzielenie zgody przez małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka zmienia sytuację prawną małżonka wyrażającego zgodę, albowiem staje się on dłużnikiem. Tego rodzaju pogląd wynika zapewne z pomieszania cywilnoprawnych konstrukcji. Dłużnikiem bowiem jest tylko ten małżonek, który zaciągnął zobowiązanie, natomiast małżonek, który wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, ponosi jedynie odpowiedzialność za dług z majątku wspólnego małżonków. Jest to odpowiedzialność ograniczona, albowiem wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z majątku osobistego tego małżonka, który zobowiązania nie zaciągał (vide: np. H. Mądrzak, Przymusowe zaspokojenie..., s. 64; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., t. 1, 2004, s. 566; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania..., 2005, s. 23).

Kodeks rodzinny i opiekuńczy normuje dwa przypadki zgody małżonka na zaciągniecie zobowiązań przez drugiego. Mianowicie, chodzi o zgodę obligatoryjną oraz fakultatywną. Z uwagi jednak na bardzo obszerną tematykę wskazanych zgód należy je przy okazji tych rozważań w znacznym stopniu pominąć.

Wystarczy jedynie nadmienić, że zgoda obligatoryjna to zgoda małżonka, która jest potrzebna do dokonania przez drugiego małżonka czynności prawnych taksatywnie (wyczerpująco) wymienionych w art. 37 § 1 k.r.o. Ważność takiej czynności prawnej (umowy), która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Z kolei, fakultatywna zgoda małżonka nie jest warunkiem koniecznym ważności czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka. Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka wywołuje tylko jeden skutek prawny, tj. rozszerza odpowiedzialność za dług jednego z małżonków na cały ich majątek wspólny.

Wobec tego, udzielenie zgody obligatoryjnej oraz fakultatywnej przesądza o odpowiedzialności majątkiem wspólnym.

Rozstrzygnąć zatem trzeba, w jakiej formie małżonek winien udzielić takiej zgody. Jeżeli chodzi o formę zgody fakultatywnej, to forma ta jest dowolna. Należy jednak mieć na uwadze nowe brzmienie art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim Sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Nienależyta zatem synchronizacja art. 41 § 1 k.r.o. z art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego może krzywdzić wierzyciela, albowiem może dojść to sytuacji, że na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. wierzyciel będzie uprawniony do żądania zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków, jednakowoż ze względu na treść art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego nie będzie mógł tego uprawnienia zrealizować, ponieważ zgody współmałżonka dłużnika nie wykaże dokumentem urzędowym ani prywatnym. Odwoływanie się zaś przy okazji rozważań na temat formy zgody fakultatywnej do art. 63 § 2 Kodeksu cywilnego jest chybione. Artykuł 63 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi bowiem jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Zatem przepis kodeksu cywilnego reguluje inną sytuację, aniżeli art. 41 § 1 k.r.o. Uzależnia on bowiem od zgody ważność czynności prawnej, natomiast art. 41 § 1 k.r.o. od zgody uzależnia jedynie zakres odpowiedzialności małżonków.

W doktrynie przyjmuje się trafnie, że zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka może być wyrażona także w sposób dorozumiany. Zgoda ta może być "ukryta" w niektórych czynnościach prawnych dokonanych przez małżonka (zaciągnięcie zobowiązania wraz z drugim małżonkiem oraz czynności zabezpieczające zobowiązanie drugiego małżonka) - vide: J. Zrałek, Odpowiedzialność małżonków..., s. 362-363.

Za daleko idący uznać należy jednak zapatrywanie, że sam fakt prowadzenia przez małżonka działalności gospodarczej za zgodą drugiego małżonka oznacza, że małżonek ten wyraża dorozumianą zgodę na zaciąganie zobowiązań pozostających w związku z prowadzoną przez współmałżonka działalnością gospodarczą (vide: M. Łączkowska, Prowadzenie przedsiębiorstwa..., s. 10; A. Stępień, Przedsiębiorstwo jako składnik..., s. 387; A. Stępień-Sporek, Działalność gospodarcza..., s. 441-442; zob. też T. Smyczyński, Reforma małżeńskiego..., s. 831).

Pozostaje zatem do rozstrzygnięcia, czy zgoda małżonka może być zgodą kompleksową (generalną).

Przyjąć należy, pomijając obszerne wywody tym zakresie, że zgoda ta nie może mieć charakteru zgody generalnej (vide: T. Smyczyński, Reforma małżeńskiego..., s. 831; tenże (w:) System Prawa Prywatnego, t. 11, s. 485).

Konkludując, zakres odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka uzależniona jest od jego zgody. W przypadku udzielenia zgody zakres odpowiedzialności jest najszerszy, albowiem wierzyciel małżonka-dłużnika może żądać zaspokojenia zarówno z majątku osobistego małżonka-dłużnika, jak i z majątku wspólnego. Z kolei, brak zgody skutkuje tym, iż wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka-dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez małżonka-dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 k.r.o., a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa

Zespół Kancelarii Adwokackiej