W niniejszym artykule omówiony zostanie istotny praktyczny problem dziedziczenia roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną śmiercią osoby bliskiej.

Przyjmijmy następujący, bardzo uproszczony, stan faktyczny: w wyniku wypadku samochodowego ginie osoba X tj. syn małżonków Y i Z. Małżonkowie Y i Z wytaczają proces o zapłatę zadośćuczynienia przeciwko ubezpieczycielowi kierowcy (sprawcy wypadku). W toku procesu umiera jeden z małżonków Y. Sąd ustala, że na rzecz każdego z małżonków zadośćuczynienie wynosi 70.000,00 zł. Zatem, czy pozostały przy życiu małżonek Z ma prawo żądać od Sądu zasądzenia 140.000,00 zł, czy też słuszny jest zarzut ubezpieczyciela, że wówczas Sąd winien zasądzić jedynie 70.000,00 zł?

Zagadnienie powyższe wywołuje liczne spory w praktyce sądowej i orzeczenia w tym zakresie są różne. Główną przyczyną wątpliwości Sądów niższej instancji jest to, że brak wyraźnej podstawy prawnej do konstruowania konstrukcji przemawiającej za dziedziczności tego rodzaju roszczeń. Dalej Sądy zaznaczają, że prawo spadkowe musi być interpretowane ściśle.

Moim zdaniem jednak na wskazane pytanie częściowo odpowiedział już Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 grudnia 2013 r. Sąd uznał, że w sprawie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę doznaną wskutek śmierci najbliższego członka rodziny (art. 446 § 4 k.c.) ma zastosowanie art. 445 § 3 k.c.

Tymczasem zauważyć należy nadto, że celem art. 445 § 3 k.c. było wprowadzenie - jako odstępstwa od zasady niedziedziczności prawa o charakterze osobistym - dziedziczności roszczenia o zadośćuczynienie na ściśle określonych warunkach. Ustawodawca przyjął zatem, że na skutek uznania roszczenia, czy też wytoczenia powództwa, jego treść zostaje skonkretyzowana przez samego poszkodowanego w takim stopniu, że - odrywając się od jego osoby - może stać się przedmiotem spadkobrania.

Jednocześnie podkreślić należy, że osobisty charakter zadośćuczynienie za krzywdę doznaną wskutek śmierci osoby najbliższej, nie podważa tezy o dziedziczności tego roszczenia. Zgodnie z treścią art. 922 § 1 i 2 k.c., w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Co do zasady nie należą natomiast do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, ale mogą one przejść na spadkobierców wówczas, jeśli takie dziedziczenie dopuszcza ustawa. Takie właśnie rozwiązanie kwestii dziedziczenia przyjął ustawodawca, gdy chodzi o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 445 k.c.) oraz w razie naruszenia dobra osobistego (art. 448 k.c.). Brak takiej regulacji w art. 446 § 4 k.c. nie oznacza jednak, że określone w nim roszczenie nie jest dziedziczne. Przepis ten bowiem nie kreuje nowego dobra osobistego, które podlegać ma odmiennej regulacji, niż wszystkie inne dobra osobiste. Celem wprowadzenia tego przepisu do kodeksu cywilnego było zwiększenie ochrony ofiar wypadków komunikacyjnych przez ułatwienie najbliższym członkom rodziny zmarłego dochodzenia roszczeń o zadośćuczynienie pieniężne rekompensujące im ból, cierpienie, rozpacz po stracie osoby bliskiej. Dlatego też nie jest uzasadnionym twierdzenie, że roszczenie o zadośćuczynienie za naruszenie każdego dobra osobistego może przechodzić na spadkobierców na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 445 § 3 k.c., a nie jest to możliwe w wypadku zadośćuczynienia określonego w art. 446 § 4 k.c. tylko dlatego, że przepis ten, w przeciwieństwie do art. 448 k.c., nie odwołuje się do art. 445 § 3 k.c.. Dodać należy, że takiej tezy nie może uzasadniać twierdzenie, że przepisy art. 445 k.c. i art. 448 k.c. obejmują bezpośrednio pokrzywdzonych, a art. 446 § 4 k.c. dotyczy osoby pokrzywdzonej pośrednio, skoro bezpośrednio pokrzywdzonym jest zmarły wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Podkreślić przy tym należy, że osoba dochodząca zadośćuczynienia za krzywdę nie jest poszkodowana jedynie pośrednio, ale również może być pokrzywdzona bezpośrednio, bowiem to właśnie najbliższym członkom rodziny zmarłego została wyrządzona samoistna krzywda, polegająca na zerwaniu tej szczególnej, bliskiej więzi emocjonalnej łączącej ich z osobą zmarłą.

Konkludując zatem, dziedziczenie roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną śmiercią osoby bliskiej jest prawnie dopuszczalne i winno być uwzględniane przez Sądy.

Dariusz Grabarczyk - adwokat.