W licznie nadsyłanych do Kancelarii Adwokackiej wiadomościach pytacie Państwo o zasadnicze podobieństwa oraz różnice pomiędzy spółką cywilną, a spółką jawną.

Otóż odpowiadając, obie spółki charakteryzują się małą liczbą wspólników, którzy praktycznie na podobnych zasadach prowadzą sprawy obu typów spółek oraz reprezentują je na zewnątrz (wobec kontrahentów), a także tym, że każdy wspólnik funkcjonujący w obu rodzajach spółek ponosi docelowo nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w związku z działalnością spółek. Są to niewątpliwe najistotniejsze z punktu widzenia praktyki cechy wspólne i charakterystyczne obu spółek.

Jednakże owe wyżej wymienione elementy wspólne nie mogą przysłaniać istotnych różnic prawnych, jak i praktycznych w funkcjonowaniu tych spółek.

Spółka jawna jest najmniejszą spółką osobową oraz tym samym najmniej sformalizowaną, która ma jednak charakter czysto gospodarczy (zresztą jak każda spółka handlowa). Cechę tą potwierdza art. 22 § 1 Kodeksu spółek handlowych, który przewiduje, że spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Czyli, w świetle obecnej terminologii spółka jawna – jako taka – jest przedsiębiorcą. Natomiast druga ze spółek, tzn. cywilna, w samym założeniu została pomyślana nie jako stosunek zobowiązaniowy, w ramach którego wspólnicy (przedsiębiorcy) realizują działania gospodarcze.

Dziś już nie budzi większych kontrowersji, że spółka cywilna nie posiada podmiotowości prawnej, jest natomiast wyłącznie stosunkiem o charakterze zobowiązaniowym (umową) zawartym pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami. Choć niekiedy usiłowano przypisać spółce cywilnej pewne cechy, wskazujące na jej podmiotowość prawną (np. zdolność sądową i procesową, zob. uchwałę SN z dnia 7 lipca 1993 r., III CZP 87/93, OSP 1994, z. 11, poz. 204, zdolność upadłościową, zob. uchwałę SN z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 61/93, OSNCP 1994, nr 1, poz. 7, zdolność układową, por. uchwałę SN z dnia 28 lipca 1993 r., III CZP 97/93, OSNCP 1994, nr 1, poz. 20), czy nawet uznać ją za osobę prawną (zob. A Klein, Ewolucja instytucji osobowości prawnej (w:) Tendencje rozwoju prawa cywilnego, Ossolineum 1983, s.22 ) - to jednak obecnie nie ma podstaw dla uznania zasadności tych zapatrywań. Są one dziś już po prostu przestarzałe i oparte o dawny stanc prawny. Podzielić należy w pełni aktualny i dominujący w orzecznictwie pogląd Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 grudnia 2008 r., I ACa 917/08), że umowny charakter spółki cywilnej, jak i usytuowanie przepisów o spółce cywilnej pośród przepisów o innych umowach prowadzi natomiast do wniosku o konieczności stosowania do niej przepisów kodeksu cywilnego o zobowiązaniach umownych. Umowa spółki cywilnej jest przy tym umową o charakterze wielostronnym, jest to również umowa konsensualna, zobowiązująca, przysparzająca oraz kauzalna.

Tym niemniej, na podstawie wyraźnego przepisu ustawy spółka cywilna, jako taka, może posiadać pewne elementy podmiotowości. na gruncie prawa pracy spółka cywilna może posiadać podmiotowość prawną, może być bowiem pracodawcą (zob. art. 3 kodeksu pracy oraz uwagę 11 do tego przepisu (w:) R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. V, LEX 2009, stan prawny na dzień 1 stycznia 2009 r.). Artykuł 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług może dawać podstawę do twierdzenia, że spółka cywilna posiada podmiotowość prawną na gruncie prawa podatkowego (jest podatnikiem podatku od towarów i usług; por. także art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników). Są to jednak wyjątki, które stosować i interpretować należy ścieśniająco.

Nieposiadanie zatem przez spółkę cywilną podmiotowości prawnej niesie za sobą wiele konsekwencji, zwłaszcza na gruncie prawa materialnego i procesowego. Spółka cywilna nie posiada przede wszystkim zdolności sądowej i procesowej, upadłościowej (vide: uchwała SN z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02; zob. też art. 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz art. 874 § 2 k.c.), układowej ani wekslowej, ani nie posiada także statutu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43¹ k.c. oraz art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Z kolei, spółka jawna jest spółką osobową i przedsiębiorcą. Wynikają z tego określone konsekwencje. Inaczej bowiem jak w spółce cywilnej, spółkę jawną należy traktować jako odrębny od wspólników podmiot prawa. Spółka jawna nie ma jednak osobowości prawnej. W spółce jawnej nie mamy tu do czynienia z "umownym zrzeszeniem osób działających w oparciu o współwłasność łączną" (vide: szerzej A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Kraków 2006, s. 27 i n.). Spółka jawna ma zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych (może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania), może pozywać, być pozywaną, ma więc zdolność sądową, wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe od wspólników, działa pod własną firmą (vide: J.A. Strzępka, Konsekwencje legislacyjnego wyodrębnienia osobowych spółek handlowych, Pr.Sp. 2001, nr 9, s. 4 i n.).

Spółka jawna, inaczej niż spółki kapitałowe, ponosi odpowiedzialność za długi powstałe w związku z jej funkcjonowaniem (w przypadku spółki cywilnej odpowiedzialność ponoszą automatycznie od razu wspólnicy). Niemniej, odpowiedzialność spółki jawnej (jako podmiotu prawa) nie wyłącza uprawnienia wierzycieli tej spółki w dochodzeniu przez nich zaspokajania od wspólników. Odpowiedzialność wspólników w spółce jawnej polega bowiem na tym, że wierzyciele wpierw – co do zasady – winni kierować egzekucję do majątku spółki jawnej, dopiero zaś, gdy nie uzyskają zaspokojenia mogą dochodzić w pełnej wysokości zaspokojenia z majątku każdego wspólnika spółki jawnej. Możliwe jest wewnętrznie - między wspólnikami - wprowadzenie modyfikacji, w szczególności przez ograniczenie odpowiedzialności. Wywołuje to jednak tylko skutki wewnętrzne z prawem regresu między wspólnikami.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2009 r., II CSK 411/08, LEX nr 526895, podkreślono, że wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności wspólników (art. 22 § 2 k.s.h.), która jako odpowiedzialność za cudzy dług ma charakter gwarancyjny, służy przede wszystkim wzmocnieniu pozycji wierzycieli, uzyskujących w ten sposób możliwość dodatkowego zaspokojenia, o ile egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. W przypadku spełnienia świadczenia przez któregoś ze wspólników lub niektórych z nich, albo wszystkich, ale nie w częściach równych, przysługuje im wzajemne prawo do rozliczeń regresowych.

Wobec powyższego, pomimo istotnych podobieństw pomiędzy spółką cywilną oraz jawną, obie spółki implikują zupełnie odmienne skutki prawne, jak i czysto praktyczne dla wspólników, a rzutujące na ich osobiste prawa majątkowe i odpowiedzialność za zobowiązania.

Zespól Kancelarii Adwokackiej