W wielu wiadomościach mailowych pytacie Państwo, czy można ograniczyć prawo wspólników spółki z o.o. do rozporządzenia ich udziałami.

Otóż odpowiadając na tak zadane pytanie należy wpierw podkreślić, że w doktrynie prawa handlowego (praktyce stosowania tego działu prawa) przeważa zapatrywanie, iż nie można z góry zakazać obrotu udziałami (vide: M. Allerhand, Kodeks..., op. cit., t. II, s. 30; J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółka..., op. cit., s. 55; T. Dziurzyński, Kodeks, s. 207; A. Kidyba, Spółka..., op. cit., s. 228; M. Litwińska, Umowa..., op. cit., s. 129; J. Namitkiewicz, Kodeks..., op. cit., s. 94; I. Weiss, Prawo spółek, 2002, s. 377).

Jedyną możliwością prawną pozwalającą na przyszłość ograniczyć prawo wspólników w swobodnym rozporządzaniu udziałami jest odpowiednie ukształtowanie zapisów umowy spółki. Obrót bowiem udziałami jest – co do zasady - swobodny, o ile umowa spółki nie wprowadza konieczności uzyskania zgody spółki albo nie określa innych reguł ograniczenia zbywalności.

Zgodne z art. 182 zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Ograniczenie, o którym mowa w art. 182 k.s.h. najczęściej polega na tym, że na zbycie udziałów musi wyrazić zgodę właściwy organ spółki (zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza lub zarząd). Zbycie udziałów dokonane bez wymaganej zgody jest natomiast bezskuteczne.

Przywołany wyżej art. Kodeksu spółek handlowych dotyczy nie tylko zbycia całego udziału, ale również jego części (gdy wspólnik ma najwyżej jeden udział – vide: art. 181 k.s.h.), ułamkowej części (gdy udział jest objęty wspólnością ułamkową), jak również zastawienia udziału. W przypadku zaś, gdy udział jest objęty wspólnością łączną i wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, może być przedmiotem obrotu jako całość.

Jak podkreśla się w doktrynie prawa handlowego ograniczenia w zbywaniu udziałów mogą polegać na wskazaniu określonych kategorii osób, które mogą być nabywcami, np. tylko wspólnicy, osoby reprezentujące określony zawód, umiejętności, wykształcenie, płeć, posiadające określone wartości majątkowe, posiadające określone zezwolenia, koncesje itp. (vide: A. Kidyba, Spółka..., op. cit., s. 315). W literaturze wskazano także na inne przykłady ograniczeń zbywania udziału: warunek zamieszkania w danej miejscowości, zapłata określonej ceny nabycia, zezwolenie wszystkich wspólników, zgromadzenia wspólników, rady nadzorczej lub osób trzecich (vide: J. Namitkiewicz, Kodeks spółek handlowych), posiadanie zezwolenia na zbycie ze strony spółki przy wymaganej kwalifikowanej większości głosów, zgoda jedynego wspólnika (vide: I. Weiss, Kodeks spółek handlowych, 1999, s. 248), konieczność prowadzenia określonej działalności gospodarczej lub prowadzenia określonego gospodarstwa rolnego, ustalenie wymagania co do dodatkowej wartości udziału przekazanej na fundusz zapasowy (vide: A. Szajkowski, M. Tarska, Kodeks spółek handlowych, 2005, t. II, s. 329), uzależnienie możliwości zbycia lub zastawienia udziału od nadejścia określonego terminu lub warunku (vide: W. Pyzioł, Kodeks spółek handlowych s, 2001, s. 338). Nierzadko w praktyce, w umowach spółek zastrzega się obowiązek zaoferowania udziałów do zbycia na rzecz wspólników.

Należy jednak pamiętać, że sprzedaż udziałów nie może nastąpić przed wpisem spółki z o.o. do rejestru przedsiębiorców KRS albo przed zarejestrowaniem podwyższenia jej kapitału zakładowego. Naruszenie tego zakazu skutkuje tym, że zbycie udziałów jest nieważne

Konkludując, istnieje zatem wiele prawnych możliwości w ograniczeniu prawa wspólników spółki z o.o. do rozporządzania przez nich udziałami w tej spółce, jednakże wymaga to odpowiedniego zredagowania zapisów treści umowy spółki pod rygorem bezskuteczności tych zapisów. Prawo spółek handlowych jest w tym zakresie niezmierne restryktywne.

Zespół Kancelarii Adwokackiej