W wielu wiadomościach mailowych kierowanych do Kancelarii Adwokackiej poruszacie Państwo problem roszczeń matki dziecka pozamałżeńskiego wobec jego ojca. W szczególności zaś pytacie Państwo, czy matka dziecka może żądać na swoją rzecz od ojca dziecka, nie będącego jej mężem, świadczeń alimentacyjnych.

Zgodnie z art. 141 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej k.r.o.) ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.

Co więcej, zgodnie z art. 143 k.r.o. jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa Sąd.

Zasadniczą różnicą pomiędzy roszczeniami opisanymi w art.141 § 1 k.r.o. i art. 142 k.r.o. jest chwila ich powstania. Zgodnie bowiem z wolą ustawodawcy na mocy nowego art. 141 § 1 k.r.o. roszczenie w nim opisane powstaje po urodzeniu się dziecka; z kolei roszczenie przewidziane w art. 142 k.r.o., powstaje przed urodzeniem dziecka.

Roszczenia matki dziecka wobec ojca dziecka przewidziane w art. 141§ 1 k.r.o. podzielić można na następujące grupy:

Po pierwsze, ojciec dziecka pozamałżeńskiego obowiązany jest przyczynić się do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem.

Po wtóre, obowiązany jest on pokryć koszty trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu.

I wreszcie po trzecie, ojciec dziecka ma obowiązek pokrycia w "odpowiedniej" części innych koniecznych wydatków lub szczególnych strat majątkowych poniesionych przez matkę na skutek ciąży lub porodu.

Jak trafnie podkreśla się w doktrynie kobieta, która urodzi pozamałżeńskie dziecko, może domagać się sfinansowania przez ojca dziecka - w odpowiedniej części - szeregu wydatków. Ojciec dziecka winien bowiem zwrócić zwyczajne, typowe wydatki związane z ciążą i porodem oraz pielęgnacją małego dziecka. Są to koszty opieki medycznej, odpowiednich odżywek, medykamentów i ewentualnie zapewnienia niezbędnych warunków lokalowych. Ponadto, ojciec musi sfinansować część lub całość kosztów zwyczajnego wyposażenia dziecka. Chodzi tutaj o zakup niezbędnego, typowego wyposażenia ("wyprawki"), a więc wózka, łóżeczka, pościeli niemowlęcej oraz takich przedmiotów jak: butelki, pieluszki itp. Łącznie może to być nawet znaczna kwota, przekraczająca wysokość dwóch średnich krajowych wynagrodzeń (vide: T. Sokołowski, Komentarz do art. 141 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Warunkiem dochodzenia roszczenia z art. 141 § 1 k.r.o. jest ustalenie ojcostwa mężczyzny. Pewnym procesowym ułatwieniem jest kompetencja matki dziecka przewidziana w art. 143 k.r.o., zgodnie z którym jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Nie dotyczy to jednak roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe.

W doktrynie podkreśla się, że w typowym wypadku, z omawianym roszczeniem matka dziecka może wystąpić tylko gdy strony nie mieszkają razem i mężczyzna nie świadczy na utrzymanie matki swojego dziecka (vide: T. Sokołowski, Komentarz do art. 141 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Dla powstania analizowanego obowiązku nie jest konieczne, aby dziecko urodziło się żywe (vide: J. Gudowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Orzecznictwo..., s. 484), ale konieczne jest udowodnienie, że pozwany był istotnie ojcem tego dziecka (vide: T. Domińczyk (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2006, s. 853).

W praktyce Sądów sporne jest jednak, jaki charakter prawny mają roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego wobec jego ojca.

Kancelaria Adwokacka stoi jednak na stanowisku, iż roszczenia te mają charakter alimentacyjny (tak też A. Sabuda, J. Majorowicz, Charakter, s. 586; J. Gwiazdomorski (w:) System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, s. 1058; T. Smyczyński (w:) System Prawa Prywatnego, t. 12, s. 709).

Pogląd Kancelarii Adwokackiej znajduje pełne uzasadnienie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2001 r., I CKN 1180/00, OSNC 2001, nr 7-8, poz. 112), zgodnie z którym: w wypadku gdy cudzoziemiec pozwany w Polsce o wykonanie zobowiązania nie wynikającego z czynności prawnej nie przebywa w Polsce, ani nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, sąd polski, badając jurysdykcję krajową, uwzględnia treść właściwego obcego prawa materialnego i ustala, w jaki sposób reguluje ono miejsce powstania albo wykonanie tego zobowiązania (art. 1103 pkt 3 k.p.c.).

W praktyce pojawiają się poważne wątpliwości w jaki sposób dochodzić roszczeń opisanych w w/w przepisach k.r.o. wobec ojca dziecka będącego cudzoziemcem.

Otóż Sąd Najwyższy wskazał, że roszczenia takie objęte są przepisami Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132).

Pogląd ten zdaniem Kancelarii Adwokackiej należy podzielić.

Zgodnie zaś z art. 4 Konwencji jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium jednego z Umawiających się Państw, jurysdykcję Sądów każdego Umawiającego się Państwa, określa prawo tego państwa. Przeciwko pozwanemu, który nie ma miejsca zamieszkania na terytorium jednego z Umawiających się Państw, każda osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium jednego z Umawiających się Państw, niezależnie od posiadanego obywatelstwa, może powoływać się w tym państwie na obowiązujące tam przepisy jurysdykcyjne.

Część przedstawicieli nauki prawa cywilnego (vide: M. Czepelak, glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2001 r., I CKN 1180/00, Rejent 2003, nr 11, s. 164) uważa, że wszystkie roszczenia z art. 141 § 1 k.r.o. objęte są zakresem polskiej ustawy prawo prywatne międzynarodowe. Natomiast przepisy art. 1100 i 1101 Kodeksu postępowania cywilnego nie mogą uzasadniać jurysdykcji Sądów polskich, w sytuacji gdy powództwo obejmuje tylko roszczenia alimentacyjne, bez ustalenia ojcostwa. Autor glosy wskazał, że powstanie zobowiązania w Polsce nie stanowi wystarczającego punktu zaczepienia dla uzasadniania jurysdykcji Sądów polskich w sprawach o roszczenia alimentacyjne, a zarówno samo pojęcie zobowiązania alimentacyjnego w rozumieniu Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych sporządzonej w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444.

Zdaniem Kancelarii Adwokackiej w sprawach z elementem zagranicznym w pierwszej kolejności rozstrzygnięcia wymaga, czy zastosowanie mają postanowienia umowy międzynarodowej czy przepisy kodeksu postępowania cywilnego (vide: 1096 Kodeksu postępowania cywilnego). Ponadto, skoro przewidziane w art. 141 § 1 k.r.o. roszczenia są roszczeniami alimentacyjnymi albo do nich zbliżonymi, to należy do nich stosować wszystkie reguły, jakie są właściwe dla dochodzenia zwykłych roszczeń alimentacyjnych, a więc wszystkie przepisy procesowe dotyczące roszczeń alimentacyjnych. Nie budzi już natomiast na gruncie obowiązującego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wątpliwości, że przewidziane w art. 140 k.r.o. roszczenia regresowe osoby, które dostarczyła uprawnionemu do alimentów środków utrzymania zamiast zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych, są roszczeniami czysto majątkowymi, odmiennymi od roszczeń alimentacyjnych. Oznacza to, że do roszczeń zwrotnych nie mają zastosowania przepisy materialnoprawne i procesowe dotyczące uprzywilejowania roszczeń alimentacyjnych. Innymi wielostronnymi umowami międzynarodowymi wiążącymi Polskę są: Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 2, poz. 13 i 14) oraz Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444 i 445). Obie jednak wymienione Konwencje stosuje się do orzeczeń wydanych przez organy sądowe lub administracyjne w przedmiocie obowiązków alimentacyjnych lub zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, łącznie z obowiązkiem alimentacyjnym lub zobowiązaniami alimentacyjnymi wobec dziecka pozamałżeńskiego. Zakresy zastosowania tych konwencji nie obejmują zatem roszczeń opartych na przepisach art. 141 § 1 k.r.o., które nie dotyczą obowiązku ani zobowiązań alimentacyjnych wobec dziecka pozamałżeńskiego, lecz są roszczeniami jego matki.

Konkludując, na zasadzie art. 141 § 1 k.r.o., matka dziecka może żądać od ojca dziecka pozamałżeńskiego zwrotu zwyczajnych, typowych wydatków związanych z ciążą i porodem oraz pielęgnacją dziecka, zaś prawem właściwym dla tego typu roszczeń matki jest prawo określone wg przepisów Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzonej w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132).

Zespół Kancelarii Adwokackiej