W wielu wiadomościach mailowych kierowanych do Kancelarii Adwokackiej pytacie Państwo o zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę wyrządzoną osobom trzecim przez kierującego pojazdem mechanicznym (z tytułu wypadku komunikacyjnego). Innymi słowy, pytacie Państwo jaki jest zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, wynikający z ubezpieczenia OC kierującego pojazdem, w stosunku do pokrzywdzonych w wypadku komunikacyjnym.

Według art. 822 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.), powstanie obowiązku zapłaty przez zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciela) odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakłada powstanie odpowiedzialności ubezpieczonego, czyli samego ubezpieczającego lub osoby, na której rzecz ubezpieczający zawarł umowę ubezpieczenia, za szkody wyrządzone osobom trzecim. Zobowiązanie do zapłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ma więc ze swej istoty charakter akcesoryjny, tylko zatem wtedy, gdy ubezpieczony stanie się zgodnie z przepisami prawa cywilnego odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, dochodzi do powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wobec tej osoby z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Zakres natomiast odpowiedzialności ubezpieczonego wobec osoby trzeciej wyznacza co do zasady zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (vide: uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2005 r., III CZP 99/04, OSNC 2005, nr 10, poz. 166).

W myśl bowiem tej Ustawy, na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, do której zawarcia obowiązany jest posiadacz bezpośrednio eksploatujący pojazd, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany, w granicach ustalonej sumy gwarancyjnej, do zapłaty odszkodowania za szkodę na osobie lub w mieniu wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu, objętą odpowiedzialnością posiadacza albo kierowcy (vide: też art. 415 k.c.).

Osobą trzecią, wobec której zakład ubezpieczeń odpowiada z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, jest więc poszkodowany w związku z ruchem pojazdu, mający deliktowe roszczenie o naprawienie szkody do posiadacza lub kierowcy.

Ze względu na akcesoryjny charakter zobowiązania zakładu ubezpieczeń do zapłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych nie dochodzi do powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu tego ubezpieczenia w tych wszystkich przypadkach, w których brak podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności ubezpieczonego posiadacza lub kierowcy za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu. Przypadek taki występuje przede wszystkim wtedy, gdy szkody w wyniku ruchu pojazdu prowadzonego przez ubezpieczonego posiadacza - i zarazem ubezpieczającego - doznał, w mieniu lub na osobie, jedynie ten posiadacz.

Poza tym, mimo że z art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c. wynika, iż posiadacz pojazdu mechanicznego odpowiada za szkodę na osobie lub w mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego pojazdu, nie ma podstaw do przyjęcia odpowiedzialności posiadacza zależnego pojazdu na podstawie art. 436 § 1 zdanie drugie k.c. wobec właściciela pojazdu za uszkodzenie lub zniszczenie pojazdu podczas ruchu. Należy przyjąć, że powołana regulacja, dotycząc szkody na mieniu, obejmuje jedynie obiekty zewnętrzne w stosunku do pojazdu, co odpowiada jej celowi. Gdyby posiadacz zależny odpowiadał wobec właściciela za uszkodzenie lub zniszczenie pojazdu mechanicznego podczas jego ruchu na podstawie art. 436 § 1 zdanie drugie k.c. i w konsekwencji wobec właściciela odpowiadał także zakład ubezpieczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, odpadłaby potrzeba zawierania co do pojazdów oddawanych w posiadanie zależne umów ubezpieczenia autocasco.

Według poglądu wyrażonego w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2005 r., III CZP 99/04, w obecnym stanie prawnym podstawą wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych jest kolizja samochodów objętych majątkiem wspólnym małżonków.

Wbrew zatem wyrażanym niekiedy zapatrywaniom, bez znaczenia dla odpowiedzialności z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powinny być w omawianych przypadkach regulacje dotyczące roszczeń regresowych między osobami ponoszącymi solidarnie deliktową odpowiedzialność odszkodowawczą. Przedmiotem obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych może być jedynie deliktowa odpowiedzialność odszkodowawcza, wspomniane zaś roszczenia regresowe i odpowiadające im obowiązki nie mają już - ściśle rzecz biorąc - charakteru deliktowego.

Niepowstanie w danym przypadku odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych może być jednak konsekwencją nie tylko braku podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności ubezpieczonego za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, ale i wystąpienia przewidzianych treścią stosunku wynikającego z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych okoliczności wyłączających odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Okoliczności te mogą określać postanowienia umowy, postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia oraz przepisy ustawy. W razie wystąpienia takich okoliczności, zakład ubezpieczeń nie będzie odpowiadał i wobec poszkodowanego, pomimo istnienia wobec poszkodowanego odpowiedzialności ubezpieczonego.

Konkludując, w obecnym stanie prawnym zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest bardzo szeroki, i w przypadku nieuzyskania zaspokojenia od bezpośredniego sprawy wypadku, pokrzywdzony ma szerokie spektrum roszczeń wobec ubezpieczyciela, który oczywiście jest wypłacalny.

Zespół Kancelarii Adwokackiej