Jak już wskazywano w poprzednich artykułach Kancelarii Adwokackiej zasadniczą (ogólną) podstawą prawną ochrony dóbr osobistych człowieka są przepisy Kodeksu cywilnego, zwłaszcza zaś art. 23 i art. 24 oraz art. 448 tego Kodeksu.

W ostatnich jednak latach ustawodawca polski zdecydował się wyodrębnić i opisać tzw. prawa pacjenta, czyli uregulować szczególną relację pomiędzy pacjentem a władzą publiczną oraz pomiędzy pacjentem a konkretnym podmiotem (głównie szpitalem) uprawnionym do udzielenia świadczeń zdrowotnych. Podstawową tego konsekwencją jest wprowadzenie szczególnej ochrony tak wykreowanych praw podmiotowych podczas udzielania świadczeń zdrowotnych.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjentaw razie zawinionego naruszenia praw pacjenta Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego. Z kolei ust. 2 cyt artykułu stanowi, że w razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do umierania w spokoju i godności Sąd może, na żądanie małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia w linii prostej lub przedstawiciela ustawowego, zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez nich cel społeczny na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.

Jak wynika z redakcji art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta podstawą zasądzenia przez Sąd odpowiedniego zadośćuczynienia stanowi art. 448 Kodeksu cywilnego. Zatem ustawodawca odsyła poszkodowanego, w przypadku wyrządzenia mu krzywdy deliktem "medycznym", do zasad odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych człowieka w ogólności. Nie oznacza to jednak, że art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjentanie jest przepisem szczególnym do art. 448 Kodeksu cywilnego. Przeciwnie, przekonuje pogląd, uznający ten przepis za szczególny (tak też np. art. 445 Kodeksu cywilnego, czy właśnie art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), wobec ogólnej regulacji zawartej w art. 448 Kodeksu cywilnego. Wyłączenie zastosowania unormowania zawartego w 448 Kodeksu cywilnego następuje więc tylko w zakresie, w jakim jest ono sprzeczne z postanowieniami przepisów szczególnych. Taki właśnie charakter ma art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pomimo, że przepis ten zawiera odesłanie do art. 448 Kodeksu cywilnego, jednak jego szczególny charakter polega na umożliwieniu uzyskania kompensacji poza reżimem odpowiedzialności deliktowej.

Kierując się jedynie odesłaniem do art. 448 Kodeksu cywilnego wskazać należy, że w judykaturze oraz piśmiennictwie na gruncie tego przepisu Kodeksu cywilnego zdecydowanie przeważa stanowisko, że przesłanką przyznania świadczeń przewidzianych w art. 448 Kodeksu cywilnego jest wina sprawcy naruszenia dobra osobistego – zarówno umyślna, jak i nieumyślna, w tym nawet culpa levissima, czyli podstawą tej odpowiedzialności jest nie tylko bezprawne, ale także zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego. Za takim stanowiskiem przemawia usytuowanie art. 448 Kodeksu cywilnego w obrębie tytułu VI „Czyny niedozwolone", dla których podstawową zasadą odpowiedzialności jest wina (vide: Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania. Część ogólna, Beck 2005).

Kancelaria Adwokacka wskazuje, że judykatura zaprezentowała również stanowisko odmienne tzn., że w sytuacji gdy chodzi o zasądzenie sumy pieniężnej na cel społeczny musimy mieć do czynienia z winą kwalifikowaną sprawcy, czyli z winą umyślną lub rażącym niedbalstwem.

Zdaniem jednak Kancelarii Adwokackiej nie ma podstaw normatywnych i celowościowych do różnicowania odpowiedzialności naruszyciela dobra osobistego w zależności od podmiotu na rzecz którego wypłacone ma być zadośćuczynienie.

W konsekwencji zgodzić należy się ze stanowiskiem, że art. 448 Kodeksu cywilnego znajduje zastosowanie w wypadku zawinionego naruszenia dóbr osobistych, jednakże każdy stopień winy, także wina nieumyślna może uzasadniać uwzględnienie zarówno roszczenia o zasądzenie zadośćuczynienia na rzecz poszkodowanego, jak i roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy na cel społeczny.

Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, celem regulacji art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nie jest osłabienie ochrony pacjenta poprzez wskazanie tych naruszeń dóbr, w przypadku których uzasadnione jest roszczenie o zadośćuczynienie. Z tego względu należy opowiedzieć się za istnieniem zbiegu roszczeń z art. 448 Kodeksu cywilnego i art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (vide: M. Kolasiński, Ochrona dóbr osobistych w prawie medycznym, PiM 2002, nr 11, s. 42).

Znaczenie art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta polega więc na tym, że wskazuje on expressis verbis (wyraźnie) te naruszenia praw pacjenta, które przesądzają o naruszeniu dobra osobistego. W związku z tym pokrzywdzony nie musi udowadniać, że doszło do naruszenia prawnie chronionego dobra osobistego - wystarczy wskazać konkretne naruszenie praw pacjenta. Należy także zauważyć, że 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta - odmiennie niż art. 448 Kodeksu cywilnego - wyraźnie wskazuje winę naruszającego jako podstawę żądania zadośćuczynienia (vide: D. Karkowska, Komentarz do art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, 01.01.2012).

Należy zwrócić uwagę, że na podstawie omawianego art. 448 Kodeksu cywilnego można żądać także zasądzenia "odpowiedniej kwoty" na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny, np. wsparcie fundacji lub stowarzyszenia działającego w sektorze ochrony zdrowia. Roszczenie to ma charakter alternatywny w stosunku do żądania przez pokrzywdzonego zadośćuczynienia dla niego samego. Natomiast zgodnie z art. 4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w razie zawinionego naruszenia wymienionych w ustawie praw pacjenta Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego (vide: tamże).

Chodzi tu m.in. o następujące prawa pacjenta (vide: tamże): prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej; prawo do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych; prawo do żądania, aby lekarz lub udzielająca świadczeń zdrowotnych pielęgniarka (położna) zasięgnęli opinii innego lekarza lub innej pielęgniarki (położnej). Lekarz, pielęgniarka (położna) mogą odmówić zasięgnięcia opinii innego lekarza lub innej pielęgniarki (położnej), jeżeli uznają, że żądanie pacjenta jest bezzasadne; prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza; prawo do opieki duszpasterskiej w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.

Kancelaria Adwokacka wskazuje jednak, że na podstawie art. 4 ust. 3 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zadośćuczynienie pacjentowi nie należy się za naruszenie jego prawa do: przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą; informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych; dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia. Wówczas rozważać należy inne przepisy ogólne.

Zespół Kancelarii Adwokackiej