Kontynuując cykl artykułów KANCELARII ADWOKACKIEJ dotyczących szeroko pojętego prawa medycznego, poniżej prezentujemy dalsze prawa pacjenta, które z punktu widzenia każdej osoby korzystającej ze świadczeń zdrowotnych odgrywają podstawową rolę.

Zgodnie z art. 8 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych w warunkach odpowiadających określonym w odrębnych przepisach wymaganiom fachowym i sanitarnym. Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych osoby wykonujące zawód medyczny kierują się zasadami etyki zawodowej określonymi przez właściwe samorządy zawodów medycznych.

Wskazany wyżej przepis Ustawy wyznacza zasadniczą dyrektywę interpretacyjną, w myśl której każde zachowanie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (ogólnie rozumianego) oceniane być musi przez pryzmat należytej, a biorąc pod uwagę charakter i specjalizację działań takiego podmiotu, podwyższonej staranności (vide: art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 8 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta).

Należytą staranność, z punktu widzenia ewentualnego procesu (praktyki orzeczniczej), należy definiować w sposób bardzo restrykcyjny tzn., że podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych poniesie odpowiedzialność za niedołożenie należytej staranności, za wszelką winę nieumyślną, a tym bardziej umyślną. Kwestia ta została szeroko omówiona w części II artykułów KANCELARII ADWOKACKIEJ.

Pogląd KANCELARII ADWOKACKIEJ w pełni znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 319/2007, zgodnie z którym: przesłanką do zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych nie jest wyłącznie wina umyślna lub rażące niedbalstwo sprawcy.

Co więcej, interpretacja ta znajduje pełne potwierdzenie w dalszych, bardziej szczegółowych, aktach prawnych, także natury samorządowej lekarzy lub pielęgniarek.

Zgodnie bowiem z art. 4 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz ma obowiązek wykonywać zawód (...) z należytą starannością. Podobnie, zgodnie z art. 11 ust. 1 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej pielęgniarka, położna wykonuje zawód (...) z należytą starannością.

Z kolei, zgodnie z art. 8 Kodeksu etyki lekarskiej, wynika, że lekarz powinien przeprowadzić wszelkie postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas.

Wobec tego, zachowanie należytej staranności, o której mowa w art. 8 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, rozumieć należy jako zasadniczy element szerszej zasady zachowania należytej ostrożności. Owa zasada zachowania należytej staranności odnosi się do całego procesu leczenia, w szczególności obejmuje proces diagnozy, ustalenia sposobu leczenia i jego przeprowadzenia. Ponadto, chodzi też o to, aby wybrany konkretnie sposób leczenia był optymalny w danych warunkach tj., aby właśnie ten sposób zminimalizował ryzyko związane z jego podjęciem (np. powikłaniami), a jednocześnie zapewnił - w miarę możliwości - największe prawdopodobieństwo wyleczenia.

Jednym z zasadniczych gwarancji ustawowych, pozwalających zabezpieczyć należyte i staranne wykonywanie świadczeń zdrowotnych, jest m.in. reguła wynikająca z art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty i art. 12 ust. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, zgodnie z która lekarz, pielęgniarka, położna jest obowiązana do niepodejmowania czynności, które przekraczają ich umiejętności zawodowe, a także wymóg, aby lekarz udzielający pacjentowi świadczeń zdrowotnych zasięgnął opinii właściwego lekarza specjalisty lub zwołał konsylium lekarskie w razie wystąpienia wątpliwości natury medycznej (vide: art. 37 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty) albo możliwość zwołania narady pielęgniarek lub położnych (vide: art. 25 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej).

Z art. 8 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wynika nadto jeszcze jedna istotna gwarancja (prawo pacjenta) do korzystania ze świadczeń zdrowotnych udzielanych mu wyłącznie przez osoby spełniające wymagania zdrowotne. Owe zabezpieczenie interesów pacjenta jest konieczne i rzutuje zasadniczo na jakość samych świadczeń zdrowotnych, co powoduje, że wymóg zachowania podwyższonej staranności przez szpitale (kliniki, centra medyczne) nie jest iluzoryczny. Kontrola zaś w tym zakresie spoczywa głownie na samorządach zawodowych tj. lekarzy, pielęgniarek, czy felczerów.

Z kolei, zasadniczo każdy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych zatrudnić może tylko osoby posiadające właściwe przygotowanie zawodowe. Wynika to wprost z art. 17 ust. 1 pkt 3 Ustawy o działalności leczniczej.

Zagadnienie prawne posiadania odpowiednich kwalifikacji przez lekarzy, pielęgniarki - szerzej osoby udzielające świadczeń zdrowotnych - jest niezmierne złożony. Dlatego też w niniejszym artykule KANCELARIA ADWOKACKA kwestię powyższą jedynie sygnalizuje. Za każdym bowiem razem odwołać należy się do wielu szczegółowych ustaw z zakresu prawa medycznego, rozporządzeń, czy zbiorów zasad etyki konkretnego zawodu. Niewątpliwie osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych - poza ściśle określonymi wyjątkami - nie może dokonywać czynności medycznych wykraczających poza jej kwalifikacje zawodowe. W szczególności wynika to np. z art. 5 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który zawiera warunki wydania lekarzowi prawa wykonywania zawodu. Zakres zaś świadczeń, jakie obejmuje wykonywanie zawodu lekarza, określa art. 2 tej Ustawy. Z kolei, art. 18 ust. 2 pkt 2 Ustawy o działalności leczniczej expressis verbis nie pozwala lekarzowi nieposiadającemu specjalizacji prowadzić indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej. Wobec tego, lekarz taki nie powinien udzielać świadczeń z zakresu specjalizacji, której nie posiada. Podobnie, pielęgniarka, położna są obowiązane do wykonywania zawodu zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Co więcej, w danym przypadku, osoby te powinny odmówić wykonania zlecenia lekarskiego lub innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z zakresem posiadanych kwalifikacji (vide: art. 12 ust. 2 Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej).

Zgodnie z nową Ustawą o działalności leczniczej, podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych obowiązane są - m.in. pod względem sanitarnym - spełnić restrykcyjne warunki, określone w odrębnych przepisach. Ta prawna reglamentacja ma zagwarantować pacjentowi poczucie bezpieczeństwa. W szczególności pomieszczenia oraz urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą muszą odpowiadać wymaganiom co do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych (spełnianie warunków ogólnoprzestrzennych, sanitarnych i instalacyjnych). Kwestia ta jest uregulowana w rozporządzeniu Minister Zdrowia (vide: na podstawie art. 22 Ustawy o działalności leczniczej).

Kolejną grupą praw pacjenta jest prawo do informacji. Zgodnie z art. 9 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z tym przepisem pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Ponadto, pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel mają prawo do uzyskania od lekarza przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Pacjent lub jego ustawowy przedstawiciel mają prawo do wyrażenia zgody na udzielenie informacji wymienionych wyżej innym osobom. Pacjent ma prawo żądać, aby lekarz nie udzielił mu informacji, o której mowa. Po uzyskaniu informacji, o których mowa, pacjent ma prawo przedstawić lekarzowi swoje zdanie w tym zakresie.

Z kolei, zgodnie z art. 11 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do informacji o prawach pacjenta określonych w niniejszej ustawie oraz w przepisach odrębnych, uwzględniającej ograniczenia tych praw określone w tych przepisach. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia tę informację w formie pisemnej, poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodostępnym. Ostatniego zdania nie stosuje się do wykonywanych wyłącznie w miejscu wezwania indywidualnych praktyk lekarskich, indywidualnych specjalistycznych praktyk lekarskich, indywidualnych praktyk pielęgniarek, położnych i indywidualnych specjalistycznych praktyk pielęgniarek, położnych. W przypadku pacjenta niemogącego się poruszać informację, o której mowa, udostępnia się w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią w pomieszczeniu, w którym pacjent przebywa.

W konsekwencji, zgodnie z art. 12 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, realizowanych przez ten podmiot.

Wyrażenie zgody przez pacjenta na zabieg, zgodnie z dyrektywami płynącymi z wykładni wyroków Sądów powszechnych, ma być zgodą świadomą.

Informacja udzielana przez lekarza przed zabiegiem powinna zawierać takie dane, które pozwolą pacjentowi podjąć decyzję o wyrażeniu zgody na zabieg z pełną świadomością tego, na co się godzi i czego może się spodziewać. Lekarz powinien poinformować pacjenta o rodzaju i celu zabiegu oraz o wszystkich jego następstwach, które są zwykle skutkiem zabiegu, tj. pożądanych - ze względu na jego cel - skutkach zabiegu, jak i o innych jego skutkach (tzw. skutkach ubocznych). Informacja powinna w szczególności obejmować te dające się przewidzieć możliwe następstwa zabiegu, zwłaszcza jeżeli są to następstwa polegające na znacznym i istotnym uszczerbku zdrowia, które - jako skutek uboczny - wprawdzie występują rzadko lub bardzo rzadko, ale nie można ich wykluczyć, i powinna określać stopień prawdopodobieństwa ich wystąpienia. W tym wypadku nie można jednakże wymagać, by informacja wymieniała wszystkie możliwe objawy następstw zabiegu i zawierała ich opis. Wystarczające jest ogólne określenie rodzaju możliwych następstw zabiegu oraz wskazanie, czy zagrażają życiu pacjenta ewentualnie jaki mogą mieć wpływ (doniosłość) na prawidłowe funkcjonowanie organizmu

Pogląd KANCELARII ADWOKACKIEJ znajduje pełne potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 września 2005 roku, IACa 236.05, gdzie Sąd ten orzekł: zakres udzielanych pacjentowi informacji musi być uzależniony od rodzaju wykonywanego zabiegu, przy czym zakres ten najdalej sięga w przypadku zabiegów za którymi nie przemawiają bezwzględne wskazania, a są przeprowadzane głównie dla celów estetycznych. Wymaganie zgody pacjenta na podjęcie zabiegu głównie dla celów estetycznych jest zachowane wtedy, gdy został on uprzednio dostatecznie poinformowany także o szczególnych - czyli wszelkich mniej lub bardziej możliwych do przewidzenia skutkach zabiegu. Podkreślić więc trzeba, że lekarz odpowiada nie tylko za winę w samym procesie leczenia, lecz także za każdą winę nie dotyczącą techniki medycznej, a więc i za niedoinformowanie pacjenta o ryzyku i skutkach zabiegu. Samo zaś uzyskanie formalnej zgody pacjenta bez poinformowania go o ryzyku i skutkach zabiegu powoduje, że jest to zgoda "nieobjaśniona" i jako taka jest wadliwa, wskutek czego lekarz działa bez zgody i naraża się na odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną pacjentowi, nawet gdy postępuje zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej. Pacjent musi znać przedmiot zgody, musi wiedzieć o proponowanej metodzie leczenia, ryzyku zabiegu i jego następstwach. Zakres obowiązku informacji nie zależy od tego, co lekarz sądzi, ile pacjent powinien wiedzieć, lecz od tego, co rozsądna osoba będąca w sytuacji pacjenta obiektywnie potrzebuje usłyszeć od lekarza aby podjąć "poinformowaną" i inteligentną decyzję wobec proponowanego zabiegu.

Zespół KANCELARII ADWOKACKIEJ