Niezależnie od tego, czy mówimy o osobie fizycznej, czy przedsiębiorcy (jednoosobowym albo spółce prawa handlowego lub wspólnikach tych spółek) problem niewypłacalności i związane z tym zjawiskiem konsekwencje ekonomiczne oraz prawne są praktycznie takie same.

W każdym bowiem przypadku spirala zadłużenia generuje systematyczne zwiększanie się ogólnej sumy zobowiązań np. o odsetki, czy koszty sądowe oraz egzekucyjne. Z kolei, możliwość spłaty tych zobowiązań, ze względu na często niewystarczające źródła dochodów, jest po prostu niemożliwa. W przypadku zaś, gdy dłużnik utrzyma taką tendencję, bez podejmowania odpowiednich środków zaradczych, jego sytuacja okazuje się na tyle poważna, że wręcz bez wyjścia.

Dlatego też, z pragmatycznego punktu widzenia, ustawodawca polski wprowadził możliwość przeprowadzenia albo postępowania naprawczego albo w ostateczności upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika.

W sytuacji bowiem, gdy przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, tj., jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się niewypłacalny możliwe jest przeprowadzenie postępowania naprawczego, które - ogólnie rzecz biorąc - ma zrestrukturyzować jego zobowiązania. Przykładem restrukturyzacji jest m.in. zawieszenie wykonania zobowiązań, zawieszenie naliczania odsetek należnych od przedsiębiorcy, czy też niedopuszczalność wszczynania przeciwko przedsiębiorcy postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, zaś wszczęte co do zasady podlegają z mocy prawa zawieszeniu.

W przypadku zaś powstania niewypłacalności możliwe jest ogłoszenie upadłości dłużnika.

Podstawowym dobrodziejstwem ogłoszenia upadłości jest, iż w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, Sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym.

Zgodnie z art. 10 Ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (dalej Ustawa) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Z kolei, zgodnie z art. 11 ust. 1 Ustawy dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Wychodząc od spostrzeżeń natury ogólnej, podkreślić należy, że art. 11 ust. 1 Ustawy określa niewypłacalność jako niewykonywanie przez dłużnika jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Jak słusznie podkreśla się w nauce prawa z samej istoty porządku prawnego wynika, że każdy powinien wykonywać swe wymagalne zobowiązania w terminie. Zasada ta obowiązuje wszystkich. Jednakże - dla potrzeb postępowania upadłościowego – uznano, że niewypłacalność dłużnika stanowi podstawę do ogłoszenia jego upadłości tj. wówczas, gdy dłużnik nie wykonuje swych wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dla określenia, czy dłużnik jest niewypłacalny, nieistotne jest, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny też jest rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. W doktrynie przyjmuje się, że nawet niewykonywanie zobowiązań o niewielkiej wartości oznacza jego niewypłacalność w rozumieniu art. 11 Ustawy (vide: F. Zedler, Komentarz do art.11 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, LEX 2010).

Ponadto, przyjmuje się, że dla określenia stanu niewypłacalności bez znaczenia jest też przyczyna niewykonywania zobowiązań (vide: tamże).

Redakcja art. 11 ust.1 Ustawy wyraźnie nadto wskazuje, iż obejmuje on wszystkie zobowiązania pieniężne dłużnika, a więc nie tylko zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą czy zawodową, czy też inne zobowiązania (vide: tamże).

Przepis art. 11 ust.1 Ustawy, określający, kiedy istnieje niewypłacalność stanowiąca podstawę ogłoszenia upadłości, stanowi, iż następuje to wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje swoich zobowiązań pieniężnych, które są wymagalne. Dotyczy to tak zobowiązań cywilnoprawnych, jak i publicznoprawnych. Dla określenia więc, czy istnieją podstawy ogłoszenia upadłości, fundamentalne znaczenie ma ustalenie, czy dłużnik nie wykonuje tych zobowiązań, które są wymagalne.

Zgodnie natomiast z art. 491³ ust. 1 Ustawy warunkiem koniecznym i wystarczającym do wszczęcia postępowania upadłościowego wobec dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej jest stan niezawinionej niewypłacalności.

Cyt. artykuł w sposób autonomiczny nie reguluje pojęcia niewypłacalności dłużnika, odsyłając w tym zakresie do definicji niewypłacalności z art. 11 ust. 1 Ustawy. Zatem dłużnik jest niewypłacalny, gdy nie wykonuje wymagalnych zobowiązań pieniężnych czy też niepieniężnych.

Pogląd powyższy odzwierciedlony został m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 września 2006 roku, I ACa 354/06, LEX nr 298583, zgodnie z którym: zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Niewykonywanie wymagalnych zobowiązań to nic innego jak zaprzestanie płacenia długów, które to pojęcie należy interpretować tak samo jak pojęcie użyte w art. 1 Prawa układowego

Dla ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, obok stanu faktycznej niewypłacalności, konieczne jest, aby owa niewypłacalność była skutkiem wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności.

Pomimo braku w ustawie definicji legalnej tego pojęcia przyjąć należy, że okoliczności wyjątkowe to takie zdarzenia i stosunki, których powstania dłużnik w normalnym stanie rzeczy nie mógł i nie powinien brać pod uwagę, zaś okoliczności niezależne od dłużnika to wszystkie te okoliczności, których dłużnik nie spowodował rozmyślnie albo w skutek niedbalstwa lub lekkomyślności. Z kolei niedbalstwo i lekkomyślność są rodzajami winy nieumyślnej, która w prawie cywilnym związana jest niezachowaniem wymaganej staranności (por. art. 355 i art. 415 k.c. in fine).

Ustawodawca w art. 491³ ust. 1 Ustawy uszczegóławia wyjątkowe i niezależne od dłużnika okoliczności, wskazując na konkretne przypadki wykluczające ogłoszenie upadłości, a to - gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą.

Konkludując, przeprowadzenie postępowania upadłościowego albo naprawczego często jest jedynym sposobem wyjścia ze spirali zadłużenia, którego konsekwencje dłużnik odczuwać będzie w zasadzie do końca życia (w postaci ciągle prowadzonego postępowania egzekucyjnego). W przypadku natomiast skutecznie przeprowadzonego postępowania możliwe jest albo zrestrukturyzowanie wymagalnych zobowiązań dłużnika albo umorzenie jego długów. Oznacza to, że po zakończeniu postępowania dłużnik dalej prowadzić będzie swoje przedsiębiorstwo albo też rozpocznie "nowe życie" bez zobowiązań (po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację jego majątku i umorzeniu jego długów przez Sąd). Samo postępowanie jednak, z uwagi na niespotykanie skrajny formalizm, wymaga optymalnego przygotowania wniosku oraz podjęcia we właściwym czasie czynności procesowych (14 dni od dnia powstania niewypłacalności).

Zespół Kancelarii Adwokackiej