W ostatnich latach zagadnienie ochrony tajemnic przedsiębiorstwa stało się jednym z istotniejszych elementów obrotu gospodarczego. Problem wykradania tajemnic przedsiębiorstwa np. przez pracowników dla potrzeb działalności konkurencyjnej jest coraz częstszy. Brak prawnych zabezpieczeń w tym zakresie skutkuje najczęściej znacznym odpływem klientów z danego niechronionego przedsiębiorstwa z jednej strony, z drugiej zaś pojawienie się identycznego przedsiębiorstwa konkurencyjnego, które "na wejściu" dysponuje wykradzioną bazą klientów oraz sprawdzonymi rozwiązaniami organizacyjnymi i technologicznymi, co znacząco przyspiesza rozwój nieuczciwego przedsiębiorcy.

Najważniejsze zatem jest, aby już na etapie organizacji przedsiębiorstwa, a na pewno w okresie jego funkcjonowania, wprowadzić konkretne prawne rozwiązania, które optymalnie zabezpieczą wszelkie tajemnice biznesowe takie jak: bazy klientów, informacje techniczne, technologiczne lub organizacyjne. Brak bowiem takich prawnych mechanizmów znacznie utrudni w praktyce egzekwowanie uprawnień ochronnych przedsiębiorcy, któremu tajemnice zostały wykradzione.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej u.z.n.k.) czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Przepis ten stosuje się również do osoby, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego - przez okres trzech lat od jego ustania, chyba że umowa stanowi inaczej albo ustał stan tajemnicy. Z kolei, zgodnie z ust. 4 cyt. artykułu przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

W okresie trwania stosunku pracy ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa w relacji pracodawca-pracownik powinna być oparta na zasadzie kontraktowej (tj. osobna umowa z klauzulą konkurencyjną), natomiast po jego ustaniu decydujące znaczenie ma ochrona na podstawie art. 11 u.z.n.k. albo ochrona kontraktowa w sytuacji zawarcia odrębnych klauzul konkurencyjnych.

Wprowadzenie dobrze zredagowanych umów z klauzulami konkurencyjnymi oraz chroniącymi tajemnice przedsiębiorstwa znacząco ułatwia w Sądzie dochodzenie roszczeń wobec nieuczciwych, byłych pracowników.

Dla porządku Kancelaria Adwokacka oczywiście podkreśla, że nawet brak osobnej umowy o zakazie konkurencji i o przestrzeganiu tajemnic przedsiębiorstwa (lub jej bezskuteczność) nie oznacza automatycznie, że przedsiębiorcy nie przysługuje żadna ochrona w zakresie nieujawniania tajemnic jego przedsiębiorstwa. Innymi słowy ochrona tajemnic przedsiębiorstwa wypływa z autonomicznego źródła tj. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji właśnie, które ma swój byt niezależnie od zawartych umów. Obowiązek ten jest zakotwiczony w prawie materialnym, czyli u.z.n.k. Zatem, ochrona ta, przysługuje wprost na podstawie art. 11 u.z.n.k. (jest ona niezależna od zawarcia klauzuli konkurencyjnej).

W wyroku z dnia z dnia 25 stycznia 2007 r., I PK 207/06, OSNP 2008, nr 11-12, poz. 157, Sąd Najwyższy orzekł, że: zwolnienie byłych pracowników z zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie jest równoznaczne z godzeniem się przez byłego pracodawcę na ujawnienie (upowszechnienie) tych informacji przez pracowników lub na uczynienie z nich dowolnego użytku, zwłaszcza sprzecznego z interesem pracodawcy. Także po rozwiązaniu stosunku pracy byli pracownicy zobowiązani są do zachowania w tajemnicy posiadanych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa (art. 11 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.). Decyzja byłego pracodawcy, czy i od których byłych pracowników (od wszystkich, czy tylko niektórych) oraz w jakiej wysokości dochodzić odszkodowania za złamanie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jest decyzją indywidualną, podejmowaną osobno w stosunku do każdego z nich. Odstąpienie przez pracodawcę od dochodzenia od innych pracowników odszkodowania za ewentualne naruszenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie wpływa na samą zasadę oraz rozmiar odpowiedzialności odszkodowawczej tych pracowników, w stosunku do których pracodawca wystąpił z roszczeniem o odszkodowanie.

Zgodnie z art. 11 ust. 2 u.z.n.k. obowiązek zachowania przez pracownika tajemnicy trwa do momentu ustania stanu tajemnicy, nie dłużej jednak niż 3 lata od dnia zakończenia stosunku pracy.

Z powyższego płynie wniosek, że obowiązek zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa wobec osób trzecich i nie wykorzystywania posiadanych informacji w działalności konkurencyjnej - jest aktualny jedynie wtedy, gdy: pracownik rzeczywiście dysponuje informacjami, które mogą być kwalifikowane jako tajemnice przedsiębiorstwa oraz że stan tajemnicy nie ustał.

Legalna definicja tajemnicy przedsiębiorstwa zawarta jest w art. 11 ust. 4 u.z.n.k. Zatem, aby dana informacja podlegała ochronie na podstawie art. 11 u.z.n.k., musi spełniać następujące warunki: poufności, braku ujawnienia, zabezpieczenia informacji.

Bliższa analiza wskazanych powyżej elementów uprawnia do twierdzenia, że w zasadzie powyższe przesłanki da się sprowadzić do jednego wspólnego mianownika, tj. poufności. Jeżeli bowiem przedsiębiorca nie podjął działań w celu zabezpieczenia poufności, to informacja nie jest poufna, skoro każdy może mieć do niej dostęp. Nie może być bowiem poufną informacja, co do której nie podjęto żadnych środków w celu zabezpieczenia jej poufności; informacja "ujawniona do wiadomości publicznej" nie może być poufna, nawet gdyby podjęto środki dla zabezpieczenia jej poufności na podstawie mylnego przekonania, że jest chroniona przez ustawę jako tajemnica przedsiębiorstwa. Daje się zatem zauważyć, iż informację można uznać za chronioną na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji tylko wówczas, jeśli jest ona poufna. Pozostałe przesłanki w postaci braku ujawnienia informacji i podjęcia działań zabezpieczających są jedynie konsekwencją przesłanki poufności. Przepis art. 11 ust. 4 u.z.n.k. nie pozwala zatem na objęcie tajemnicą informacji powszechnie znanych lub takich, o treści których określony podmiot ze względu na rodzaj prowadzonej działalności (wykonywany zawód) jest zainteresowany ich posiadaniem i może się o nich dowiedzieć w zwykłej i dozwolonej drodze. Co więcej, informacja dotychczas nieznana traci swój tajny charakter i tym samym ochronę wówczas, gdy zostanie rozpowszechniona w sposób pozwalający każdemu zainteresowanemu na zapoznanie się z nią bez zgody dysponenta.

Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 października 2000 r., I CKN 304/00 (OSNC 2001, nr 4, poz. 59), informacja nieujawniona do wiadomości publicznej traci ochronę prawną, gdy każdy przedsiębiorca (konkurent) dowiedzieć się o niej może drogą zwykłą i dozwoloną, a więc np. gdy pewna wiadomość jest przedstawiana w pismach fachowych lub gdy z towaru wystawionego na widok publiczny każdy fachowiec poznać może, jaką metodę produkcji zastosowano.

Ujawnienie informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa powinno się oceniać w skali światowej. Ujawnienie zatem informacji w jakimkolwiek państwie powoduje, ze dotychczasowa tajemnica przedsiębiorstwa traci ten walor. Dlatego też należy stanąć na stanowisku, że powszechna znajomość odnosi się do globalnej znajomości danej informacji. Podobne stanowisko zajmują: S. Sołtysiński (w:) Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, red. J. Szwaja, Warszawa 2006, s. 329; M. Mozgawa, Zwalczanie nieuczciwej konkurencji środkami prawa karnego, Gdańsk 1997, s. 37; na gruncie porozumienia TRIPS - F. Dessemontet, Protection of Trade Secrets and confidential information (w:)Intellectual Property and International Trade: The TRIPS Agreement, London-Hague-Boston 1998, s. 250. W literaturze przedmiotu w celu podkreślenia, że chroniona informacja nie może być powszechnie znana, mówi się czasem o nowości informacji, czego jednak nie należy utożsamiać z nowością przyjmowaną przez prawo patentowe.

W rezultacie, interpretując art. 11 u.z.n.k., można powiedzieć, że tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi poufna informacja posiadająca wartość gospodarczą, a w szczególności informacja techniczna, technologiczna lub organizacyjna (vide: A. Michalak, Komentarz do art.11 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).

Zespół Kancelarii Adwokackiej